Οι Έλληνες και όσοι ζουν σε περιοχές επιρρεπείς σε πυρκαγιές αντιμετωπίζουν μια νέα πραγματικότητα, η οποία εν μέρει επιδεινώνεται από την κλιματική αλλαγή.
Μελετώντας την ιστορία της επίδρασης της φωτιάς στην ατμόσφαιρα του πλανήτη μας, το κλίμα, τη βλάστηση, την οικολογία και την εξέλιξη της φυτικής και ζωικής ζωής μπορούμε να βρούμε τρόπους να αντιμετωπίσουμε τις νέες συνθήκες.
Πώς μελετάται η ιστορία της φωτιάς;
Μετά από μια πυρκαγιά, υπάρχουν πάντα κάποια υπολείμματα. Το κάρβουνο που έχει απομείνει είναι πολύ αδρανές και εύκολα διατηρήσιμο. Διατηρεί επίσης την ανατομία των φυτών που κάηκαν. Αυτά τα κομμάτια κάρβουνου αποτίθενται σε ιζήματα, τα οποία στη συνέχεια διατηρούνται ως πετρώματα μέσα από γεωλογικούς χρόνους. Από ένα κομμάτι πετρώματος, ηλικίας 350 εκατομμυρίων ετών, μπορούμε να αντλήσουμε απίστευτες λεπτομέρειες των προϊστορικών φυτών και να μας δώσουν πληροφορίες για τα κλίματα και τη βαθιά ιστορία της γης.
Πότε έκανε η φωτιά την εμφάνιση της στη Γη;
Η πρώτη γνωστή φωτιά συνέβη πριν από περίπου 420 εκατομμύρια χρόνια, αλλά εκείνη τη περίοδο δεν υπήρχε μεγάλη βλάστηση, οπότε η φωτιά πιθανότατα δεν ήταν εκτεταμένη. Τα δέντρα εμφανίστηκαν 50 εκατομμύρια χρόνια αργότερα, αλλά τα επίπεδα ατμοσφαιρικού οξυγόνου τότε ήταν χαμηλά. Η φωτιά χρειάζεται τουλάχιστον 17% οξυγόνο στην ατμόσφαιρα. Επομένως, αυτό που τώρα ονομάζουμε πυρκαγιές δασών, πιθανότατα, άρχισαν πριν από 350 εκατομμύρια χρόνια.
Πώς διαμόρφωσαν οι πυρκαγιές τον πλανήτη;
Η φωτιά είχε σημαντική επίδραση στην ατμόσφαιρα με την πάροδο του χρόνου, καθώς χρησιμοποιεί οξυγόνο και παράγει μεγάλες ποσότητες CO2. Η φωτιά επηρέασε την εξέλιξη ορισμένων φυτών. Τα πεύκα, για παράδειγμα, ανέπτυξαν πολύ πυκνούς φλοιούς, κατά πάσα πιθανότητα 90 εκατομμύρια χρόνια πριν.
Ποια η σχέση ανθρώπου και φωτιάς;
Οι πρωτόγονοι άνθρωποι μπόρεσαν να επωφεληθούν από τις φυσικές πυρκαγιές, πιθανότατα πριν από 1,5 εκατομμύρια χρόνια.
Όμως, μόλις 40.000 χρόνια πριν κατάφεραν να την τιθασεύσουν και να προκαλέσουν οι ίδιοι φωτιά. Εξελικτικά αυτό φάνηκε εξαιρετικά σημαντικό. Οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν γύρω από τη φωτιά για να ζεσταθούν, να μαγειρέψουν, να κατασκευάσουν εργαλεία, να κοινωνικοποιηθούν.
Τι δεν κατανοούμε για τη φωτιά;
Η φωτιά είναι ένα φυσικό κομμάτι του γήινου συστήματος, το οποίο δεν μπορούμε να αποκλείσουμε.
Οι πυρκαγιές αποτελούν μέρος των φυσικών συστημάτων που ξεκινούν από κεραυνούς. Αν δεν υπάρχει καύσιμο προς καύση, τότε δεν πρόκειται να προκύψει φωτιά και αυτό το καύσιμο πρέπει να είναι στη σωστή κατάσταση, δηλαδή, αρκετά ξηρό για να καεί.
Υπάρχουν πάρα πάρα πολλοί τύποι βλάστησης, για τους οποίους η φωτιά αποτελεί ένα φυσιολογικό κομμάτι του φυσικού τους συστήματος.
Ορισμένα φυτά χρησιμοποιούν τη φωτιά ως μέρος της αναπαραγωγικής τους στρατηγικής.
Τα κουκουνάρια, για παράδειγμα, ανοίγουν μόνο μετά το πέρας της φωτιάς. Η φωτιά καταστρέφει τα φυτά του εδάφους, οπότε όταν ανοίξουν τα κουκουνάρια, οι σπόροι τους πέφτουν σε γυμνό έδαφος και μπορούν να αναπτυχθούν. Μάλιστα υπάρχουν φυτά, όπως τα Fynbos στη Νότια Αφρική, τα οποία ανθίζουν και ρίχνουν τους σπόρους τους μόνο όταν αντιλαμβάνονται καπνό από φωτιά.
Στο σωστό μέρος την κατάλληλη στιγμή, η φωτιά μπορεί να δημιουργήσει πολλά περιβαλλοντικά οφέλη, όπως η μείωση των χορταριών, των κλαδιών και των δέντρων που μπορούν να τροφοδοτήσουν μεγαλύτερες και σοβαρότερες πυρκαγιές και να βελτιώσουν το φυσικό περιβάλλον της άγριας πανίδας. Αλλά σε λάθος μέρος σε λάθος στιγμή, οι πυρκαγιές μπορούν να απειλήσουν τις ζωές, τα σπίτια και τους πόρους.
Ο άνθρωπος δημιουργεί όλο και πιο εύφλεκτους τόπους
Ένα από τα μεγάλα μας προβλήματα είναι ότι, στους ανθρώπους, αρέσει να χτίζουν τα σπίτια τους ολοένα και περισσότερο σε άγριες περιοχές χωρίς να υπολογίζουν τη φωτιά. Οι άνθρωποι ζούμε σε όλο και πιο επικίνδυνα περιβάλλοντα επειδή πιστεύουμε ότι μπορούμε να παρακάμψουμε τη φωτιά ή ότι η τεχνολογία θα μας κρατήσει ασφαλείς. Σε ορισμένες περιοχές και με συγκεκριμένες μορφές βλάστησης, μπορεί κάτι τέτοιο να είναι ασφαλές. Αλλά σε πολλά μέρη του κόσμου, χτίζουμε σε περιοχές με εύφλεκτη βλάστηση.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι αλλάζουμε τη φυσική βλάστηση των περιοχών. Εισάγουμε φυτά εκτός του φυσικού τους περιβάλλοντος, όπως το γρασίδι που έχει εξαπλωθεί σε πολλά μέρη.
ΜΕΤΑ τη φωτιά...
Το κόστος των πυρκαγιών στο περιβάλλον και την υγεία είναι επίσης μεγάλο. Οι πυρκαγιές απειλούν τις ζωές όχι μόνο άμεσα, αλλά μπορεί να αυξήσουν την τοπική ατμοσφαιρική ρύπανση, να επιδεινώσουν τις πνευμονικές παθήσεις και να προκαλέσουν δυσκολίες στην αναπνοή ακόμη και σε υγιή άτομα.
Επιπλέον, μία πρόσθετη επίπτωση των δασικών πυρκαγιών είναι ότι αυξάνουν τον κίνδυνο πλημμυρών. Η απογύμνωση της βλάστησης από τη φωτιά και η αδυναμία του καμένου εδάφους να απορροφήσει την υγρασία μπορεί να προκαλέσει πλημμύρες σε περιοχές χαμηλού υψόμετρου, όταν βρέξει κατά τις ημέρες και τους μήνες μετά τις πυρκαγιές.
Μεγάλη ποσότητα ιζημάτων μπορεί να κινηθεί πολύ γρήγορα. Είναι κάτι που βλέπουμε και στα απολιθώματα. Είναι πιθανό, τεράστιες πλημμύρες μετά από πυρκαγιά να έθαψαν ακόμα και τεράστιους δεινοσαύρους.
Μεταβάλλει η κλιματική αλλαγή τη συμπεριφορά της φωτιάς;
Πρέπει να δούμε τις πυρκαγιές και ως μέρος ενός παγκόσμιου φαινομένου. Οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από ανθρώπινες δραστηριότητες αυξάνουν τις παγκόσμιες θερμοκρασίες και αλλάζουν το κλίμα, οδηγώντας σε πιθανή αύξηση της βαρύτητας και της συχνότητας πυρκαγιών.
Μικρές αλλαγές στο κλίμα μπορεί να έχουν δραματικές επιπτώσεις. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες επιταχύνουν την οικολογική αστάθεια.
Το λιώσιμο του χιονιού αρχίζει ελαφρώς νωρίτερα, έτσι η βλάστηση στεγνώνει νωρίτερα και η περίοδος πυρκαγιών μεγαλώνει. Ακόμα και περιοχές που τώρα δεν έχουν κρούσματα πυρκαγιών, θα χρειαστούν μόνο μικρές αλλαγές στη βροχή για να δημιουργηθούν μεγαλύτερες περίοδοι ξηρασίας, αυξάνοντας τη πιθανότητα πυρκαγιών. Και, καθώς έχουμε εισαγάγει φυτά σε περιοχές εκτός του φυσικού τους περιβάλλοντος, έχουμε επιδεινώσει το ζήτημα.
Ακόμα και αν ο ίδιος ο άνθρωπος είναι η πηγή ανάφλεξης, η πυρκαγιά περιμένει να αναπτυχθεί.
Βλέπουμε πιο σοβαρές, πιο έντονες και μεγαλύτερης διάρκειας πυρκαγιές. Ο έλεγχος της φωτιάς από τους πυροσβέστες δυσκολεύει.
«Το μεγαλύτερο πράγμα είναι να βλέπουμε την τόσο ασταθή συμπεριφορά της φωτιάς, τα πράγματα συμβαίνουν με ταχύτερο ρυθμό.», δήλωσε η Julie Korb, καθηγήτρια βιολογίας στο Fort Lewis College. «Δεν είναι ότι η συμπεριφορά είναι εντελώς νέα. Είναι ότι συμβαίνει και συχνότερα.».
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν είναι κάποιο μακρινό σενάριο για το μέλλον της Γης. Συμβαίνει τώρα. Συμβαίνει σε όλους εμάς. Και εμείς δεν είμαστε προετοιμασμένοι.
Ασφάλεια και πρόληψη
Δεν είναι πολύ αργά να δράσουμε. Αυτό που θα κάνουμε τώρα έχει τη δύναμη να επηρεάσει τη συχνότητα και τη σοβαρότητα αυτών των πυρκαγιών και τις επιπτώσεις τους σε εμάς.
Το να ξεκινήσει ένας άνθρωπος μια πυρκαγιά είναι πολύ εύκολο, δεν υπάρχει ένας απλός τρόπος για να τον αποτρέψουμε. Μπορούμε όμως να εστιάσουμε στην πρόληψη και την ασφάλεια.
Οι πυροσβεστικές υπηρεσίες πρέπει ενσωματώνουν την επιστήμη της φωτιάς στις στρατηγικές τους. Ο Max Moritz, ειδικός στον τομέα της περιβαλλοντικής επιστήμης, της πολιτικής και της διαχείρισης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας του Μπέρκλεϊ, συγκρίνει τους πυροσβέστες που ασχολούνται με την αλλαγή του κλίματος με τους αγρότες που ασχολούνται με την εκτεταμένη ξηρασία. Οι στρατηγικές για την καταπολέμηση των πυρκαγιών θα πρέπει να αλλάξουν, όπως ο τρόπος με τον οποίο οι αγρότες αλλάζουν τις καλλιέργειες ή μεταβάλλουν τα συστήματα ύδατος.
Διαχείριση της φωτιάς σημαίνει και διαχείριση του τόπου.
Με τη συμμετοχή σε προσπάθειες πυρασφάλειας δημιουργώντας ρυθμιστικές ζώνες μεταξύ των ανθρώπινων οικισμών και των ευπαθών δασών και την τήρηση των προτύπων πυρασφάλειας σε επίπεδο κατοικίας και πόλης μπορούμε να συμβάλλουμε στη μείωση των σημερινών κινδύνων.
Επίσης, με τη λήψη μέτρων για τη μείωση των επιπτώσεών μας στο κλίμα, μπορούμε να βοηθήσουμε για να διατηρήσουμε τα δάση μας, τα σπίτια μας και την υγεία μας ασφαλή.
--
Πηγές:
- Scott, A. (1974). The earliest conifer. Nature, 251(5477), 707.
- Liu, Y., Stanturf, J., & Goodrick, S. (2010). Trends in global wildfire potential in a changing climate. Forest ecology and management, 259(4), 685-697.
- Is Global Warming Fueling Increased Wildfire Risks? ucsusa.org
- Scott, A. C. (2018). Burning Planet: The Story of Fire Through Time. Oxford University Press.
- Firefighters Are Focused on Flames, Not Climate Change scientificamerican.com
- pure.royalholloway.ac.uk
- nifc.gov
- How is climate change affecting forest fire risk in Europe? eea.europa.eu
- COPERNICUS. Emergency Management Service effis.jrc.ec.europa.eu
- Miller, J. D., Skinner, C. N., Safford, H. D., Knapp, E. E., & Ramirez, C. M. (2012). Trends and causes of severity, size, and number of fires in northwestern California, USA. Ecological Applications, 22(1), 184-203.
- Wildland Fire. U.S. Forest Servicefs.fed.us
- Wildfire Causes and Evaluations nps.gov
- Fire, Fire Everywhere: The 2018 Global Wildfire Season Is Already Disastrous huffingtonpost.com
