Τα φρούτα μας χάρισαν μεγαλύτερο εγκέφαλο;

Η υπόθεση του Κοινωνικού Μυαλού

Τις τελευταίες περίπου 2 δεκαετίες, πολλοί επιστήμονες υποστήριζαν την υπόθεση του Κοινωνικού Μυαλού του Robin Dunbar (εξελικτικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης). Σύμφωνα με αυτή, τα πρωτεύοντα θηλαστικά που ζουν σε μεγαλύτερες και πιο σύνθετες κοινωνικές ομάδες απαιτούν μεγαλύτερο εγκέφαλο, προκειμένου να διαχειριστούν αποτελεσματικά όλες αυτές τις κοινωνικές σχέσεις.

Τώρα, μια νέα μελέτη που χρησιμοποίησε μεγαλύτερο δείγμα και σύγχρονες στατιστικές τεχνικές έρχεται να μας δώσει ένα διαφορετικό και απροσδόκητο συμπέρασμα: Τα φρούτα είναι ο βασικός παράγοντας που συνδέεται με το μέγεθος του εγκεφάλου.

Το άρθρο θεωρήθηκε εξαιρετικά πολύτιμο από πολλούς αξιόλογους ανθρωπολόγους. Βέβαια, δεν πείστηκαν όλοι. Ο Robin Dunbar είπε ότι «Όταν οι συγγραφείς συγκρίνουν τη διατροφή με την κοινωνική ζωή, είναι σαν να συγκρίνουν μήλα με πορτοκάλια». Τόνισε επίσης ότι «..δεν είναι το συνολικό μέγεθος του εγκεφάλου ο σημαντικός παράγοντας, αλλά ένα συγκεκριμένο τμήμα που ονομάζεται νεοφλοιός, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στη γνωστική λειτουργία, τη χωρική σκέψη και τη γλώσσα».

Η Alex DeCasien, διδακτορική φοιτήτρια ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συγγραφέας της νέας μελέτης, δεν είχε στόχο να ταράξει τα νερά και να αλλάξει την εδώ και δεκαετίες θεωρία του Robin Dunbar. Η αρχική της ιδέα ήταν να μελετήσει αν τα μονογαμικά πρωτεύοντα είχαν μεγαλύτερο ή μικρότερο εγκέφαλο από τα πιο «άτακτα» είδη.

Η μελέτη χρησιμοποίησε περισσότερα από 140 είδη από τέσσερις ομάδες πρωτευόντων (μαϊμούδες, πίθηκοι, λόρις, και λεμούριοι) και εξέτασε το μέγεθος του εγκεφάλου τους, με βάση τη διατροφή. Προς έκπληξή της DeCasien, ούτε η μονογαμία ούτε η πολυγαμία προέβλεπαν τίποτα για το μέγεθος του εγκεφάλου. Αλλά ούτε και οποιοδήποτε άλλο μέτρο κοινωνικής πολυπλοκότητας, όπως το μέγεθος της ομάδας. Ο μόνος παράγοντας που φάνηκε να προβλέπει ποια είδη θα έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο ήταν η διατροφή τους. Συγκεκριμένα, το συμπέρασμα της DeCasien για τα αποτελέσματα είναι ότι τα πρωτεύοντα που τρώνε φρούτα είναι διανοητικά πιο ανεπτυγμένα από εκείνα που τρώνε φύλλα.

Γιατί τα πρωτεύοντα που τρώνε φρούτα έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο;

΄Ισως η κατανάλωση φρούτων προσέφερε περισσότερα οφέλη σε σχέση με άλλες τροφές

Τα θρεπτικά συστατικά των φύλλων είναι κλειδωμένα πίσω από παχιά κυτταρικά τοιχώματα, και για να σπάσουν αυτά τα εμπόδια απαιτείται πολύς χρόνος και ενέργεια. Έτσι, τα πρωτεύοντα που τρώνε φύλλα σπαταλάνε πολλή ώρα στην πέψη. Αντίθετα, τα φρούτα δίνουν αρκετές θερμίδες και πέπτονται πολύ πιο εύκολα. Όλη αυτή τη νέα διαθέσιμη ενέργεια την επωφελήθηκε ο εγκέφαλος.

Τα φρούτα ως μια πιο απαιτητική τροφή ώθησε στην ανάπτυξη δεξιοτήτων

Ένα πρωτεύον θα μπορούσε να βρει φύλλα ουσιαστικά οπουδήποτε, αντίθετα τα φρούτα είναι πιο δύσκολα προσβάσιμα, είναι πιο διασκορπισμένα και έτσι το πρωτεύον αναγκάζεται να τα ψάξει σε μεγαλύτερες εκτάσεις, οπότε έπρεπε να αναπτύξει καλύτερο προσανατολισμό.

Επίσης, τα φρούτα ποικίλλουν από εποχή σε εποχή. Ως εκ τούτου, τα πρωτεύοντα έπρεπε να θυμούνται πού και πότε ωριμάζει ο καλύτερος καρπός.

Και επειδή μερικά φρούτα μπορεί να τους ήταν δύσκολο να τα φθάσουν ή να προστατεύονταν π.χ. από αγκάθια, έπρεπε να αναπτύξουν δεξιότητες ή ακόμα και να κατασκευάσουν εργαλεία. Η εξέλιξη θα μπορούσε να ωθήσει τα πρωτεύοντα που έτρωγαν φρούτα να αναπτύξουν μεγαλύτερο εγκέφαλο για να ασχοληθούν με αυτές τις πολύπλοκες συνθήκες αναζήτησης τροφής. Σε αυτή την περίπτωση, η κοινωνική ζωή μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό άνευ σημασίας.

Βέβαια, ο James Higham που συμμετείχε στη νέα μελέτη λέει ότι, αυτό δεν αποκλείει ότι το μέγεθος της κοινωνικής ομάδας δεν παίζει κανένα ρόλο στην εξέλιξη των μεγάλων εγκεφάλων. Ακριβώς, επειδή τα πρωτεύοντα αναγκάζονται να ταξιδέψουν για να βρουν τη τροφή αυτή, είναι πιο ασφαλές να ταξιδεύουν σε ομάδες. Όσο μεγαλύτερη είναι η ομάδα, τόσο πιο εύκολο θα είναι να «διώξει» την μικρότερη ομάδα που θα διεκδικεί τα ίδια φρούτα για τροφή.

Στην αντίπερα όχθη,

Ο Dunbar, σχολιάζοντας τα αποτελέσματα της μελέτης, δηλώνει ότι είναι λογικό «Προκειμένου να υπάρξει αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου, θα πρέπει να υπάρξει και μια αλλαγή στη διατροφή. Η καλύτερη διατροφή παρέχει απλά το καύσιμο για αυτή την εξελικτική αλλαγή».

Το βασικό ερώτημα για τον Dunbar παραμένει: Γιατί αυτή η ενέργεια χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη ενός μεγαλύτερου εγκεφάλου, και όχι σε κάποιο άλλο μέρος του σώματος; Εδώ είναι που έρχεται η σύνθετη κοινωνική ζωή των πρωτευόντων, λέει. Ζώντας σε μεγάλες ομάδες είναι πιο εύκολο για τα πρωτεύοντα θηλαστικά να προστατευτούν από τα αρπακτικά ζώα, αλλά παράλληλα δημιουργούνται και πιο πολύπλοκες κοινωνικές σχέσεις. Οι γνωστικές απαιτήσεις αυτών των σχέσεων απαιτούν μεγαλύτερο εγκέφαλο που χρησιμοποιεί την επιπλέον ενέργεια που παίρνει από τα φρούτα.

Και οι δύο πλευρές συμφωνούν σε ένα πράγμα «Όλα τα πράγματα συν-εξελίσσονται. Η Διατροφή και η κοινωνικότητα δεν αποτελούν δύο διαφορετικές εξηγήσεις της εξέλιξης του εγκεφάλου, αλλά πρόκειται για συμπληρωματικές εξηγήσεις». Διαφωνούν στο ποια δύναμη συνέβαλε περισσότερο από την άλλη. Ποια θα στεφθεί Βασική Κινητήρια Δύναμη...η κοινωνική πολυπλοκότητα ή η διατροφή; Ποιος από τους δύο θα κερδίσει; Ή μήπως θα έρθουν ισόπαλοι και το κάθε είδος ακολούθησε το δικό του διαφορετικό μονοπάτι εξέλιξης;

 

--

Πηγές:

1. DeCasien, A. R., Williams, S. A., & Higham, J. P. (2017). Primate brain size is predicted by diet but not sociality. Nature Ecology & Evolution, 1, 0112.
2. Dunbar, R. I. (2009). The social brain hypothesis and its implications for social evolution. Annals of human biology, 36(5), 562-572.
3. Wrangham, R. (2009). Catching fire: How cooking made us human. Basic Books.
4. bbc.com