Κάθε άνθρωπος μπορεί να φοβάται και διαφορετικά πράγματα. Συνήθως, όμως, όλοι φοβόμαστε αυτά από τα οποία κινδυνεύουμε να πεθάνουμε.

φόβος

Το σώμα ετοιμάζεται για μάχη ή για φυγή

Γιατί υπάρχει ο φόβος;

Ο φόβος είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης. Όταν οι αισθήσεις ανιχνεύουν μια πηγή άγχους που μπορεί να αποτελέσει απειλή, ο εγκέφαλος ενεργοποιεί έναν καταρράκτη αντιδράσεων που μας προετοιμάζει είτε για να παλέψουμε για τη ζωή μας ή για να ξεφύγουμε από την απειλή το συντομότερο δυνατόν.

Εγκέφαλος

Όταν κάποιος αντιμετωπίζει ένα κίνδυνο, τα μάτια και τα αυτιά (ή και τα δύο) στέλνουν τις πληροφορίες στην αμυγδαλή, μια περιοχή του εγκεφάλου που συμβάλλει στη συναισθηματική επεξεργασία. Έτσι, όταν η ατμοσφαιρική μουσική στην ταινία τρόμου αρχίζει να δυναμώνει και να δυναμώνει, και εκεί ξαφνικά πετάγετε ο δολοφόνος, αυτό θα λειτουργήσει ως ερέθισμα δίνοντας σήμα στην αμυγδαλή σας. Ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται απειλή και απελευθερώνει μια χημική ουσία που ονομάζεται γλουταμικό, η οποία δρα σε άλλες δύο περιοχές του εγκεφάλου:

Το 1ο σήμα αποστέλλεται βαθιά μέσα στη βάση του εγκεφάλου, στη περιυδραγωγό φαιά ουσία, που έχουμε περιορισμένο έλεγχο.

Πάγωμα ή Τίναγμα

Αυτό μας κάνει είτε να παγώσουμε ή να πεταχτούμε ακούσια...το οποίο δεν είναι πολύ καλό αν κρατάτε το κουτί με τα ποπ κορν στην αγκαλιά σας. Το «πάγωμα» είναι μια κοινή στρατηγική των θηραμάτων που χρησιμεύει στο να μην τους εντοπίζουν τα αρπακτικά ζώα.

Το 2ο σήμα αποστέλλεται στον υποθάλαμο, ο οποίος είναι λίγο σαν ένα κέντρο διοίκησης. Αυτή η περιοχή του εγκεφάλου επικοινωνεί με το υπόλοιπο σώμα μέσω του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα έχει δύο μέρη, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα.

Ο υποθάλαμος ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα με την αποστολή σημάτων στα επινεφρίδια, τα οποία στέλνουν αδρεναλίνη στην κυκλοφορία του αίματος. Οι λειτουργίες του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, είναι όπως το γκάζι σε ένα αυτοκίνητο, προκαλώντας στο σώμα μια έκρηξη ενέργειας.

Καρδιά και αίμα

Ο καρδιακός ρυθμός και η πίεση του αίματος ανεβαίνουν. Πηγαίνει περισσότερο αίμα στους μυς, για τρέξιμο ή πάλη.

Αναπνοή

Αναπνέεται πιο γρήγορα. Τα νεύρα γύρω από το θώρακα και τον κορμό είναι σε υψηλή επιφυλακή, με αποτέλεσμα να αισθάνεστε ένταση στο στήθος. Μικροί αεραγωγοί στους πνεύμονες ανοίγουν διάπλατα. Με αυτό τον τρόπο, οι πνεύμονες λαμβάνουν, με κάθε αναπνοή, όσο το δυνατόν περισσότερο οξυγόνο γίνεται. Οξυγονωμένο αίμα στέλνεται στους μυς και το μυαλό για να σκεφτόμαστε πιο καθαρά και να αντιδρούμε πιο γρήγορα.

Ξηρότητα του φάρυγγα

Τα υγρά φεύγουν από ασήμαντες περιοχές του σώματος, όπως το στόμα, και πηγαίνουν σε μέρη του σώματος που τα χρειάζεται τη δεδομένη στιγμή έτσι ώστε να λειτουργήσουν αποτελεσματικά κάτω από την πίεση.

Ουροδόχος κύστη

Υπό ακραίες συνθήκες, το στρες μπορεί να παρακάμψει τον έλεγχο του μετωπιαίο λοβού στην κύστη και να οδηγήσει σε ακούσια ούρηση.

Ιδρώτας

Η εφίδρωση κρατά το σώμα δροσερό υπό πίεση. Ο ιδρώτας που προκαλείται από το φόβο μυρίζει διαφορετικά από τον ιδρώτα μετά από άσκηση και ενδέχεται να ενισχύει τα συναισθήματα της εγρήγορσης.

Αυτό το πρωτόγονο σύστημα του εγκεφάλου που επεξεργάζεται το φόβο, δεν είναι σε θέση να διακρίνει τη φυσική από την ψυχική απειλή. Έτσι, ενώ οι ιδρωμένες παλάμες και το άγχος μπορεί να είχαν περισσότερο νόημα αν αντιμετωπίζαμε μια πεινασμένη αρκούδα, την ίδια αντίδραση μπορεί να έχουμε και κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης ή σε τρομακτικές ταινίες.

Ανατριχιάζουμε

Όταν φοβόμαστε ανατριχιάζουμε, δηλαδή σηκώνονται οι τρίχες του σώματος μας. Η αντίδραση αυτή, αν και δε φαίνεται χρήσιμη σήμερα, στους προγόνους μας έδινε μεγάλο πλεονέκτημα. Δεδομένου ότι ήταν καλυμμένοι με τρίχωμα, και όταν ανατρίχιαζαν φαινόταν μεγαλύτεροι και πιο επιβλητικοί στον εχθρό.

Συγκέντρωση

Όραση, ακοή και άλλες αισθήσεις γίνονται πιο έντονες. Εν τω μεταξύ, η αδρεναλίνη απελευθερώνει από τις προσωρινές τους αποθήκες, γλυκόζη και λιπαρά. Αυτά τα θρεπτικά συστατικά διοχετεύονται στην κυκλοφορία του αίματος, για να παρέχουν ενέργεια σε όλα τα μέρη του σώματος.

Ο άξονας ΥΥΕ κρατά το «γκάζι» πατημένο

Καθώς το αρχικό κύμα της αδρεναλίνης υποχωρεί, ο υποθάλαμος ενεργοποιεί το δεύτερο μέρος του συστήματος απόκρισης στο στρες, που αποτελείται από τον υποθάλαμο, την υπόφυση, και τα επινεφρίδια (άξονας ΥΥΕ). Ο άξονας ΥΥΕ βασίζεται σε μια σειρά ορμονικών σημάτων για να κρατήσει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το «γκάζι», πατημένο. Εάν ο εγκέφαλος συνεχίζει να αντιλαμβάνεται απειλή, ο υποθάλαμος απελευθερώνει εκλυτική ορμόνη κορτικοτροπίνης (CRH), η οποία ταξιδεύει στην υπόφυση, προκαλώντας την απελευθέρωση της φλοιοεπινεφριδιοτρόπου ορμόνης (ACTH). Αυτή η ορμόνη ταξιδεύει στα επινεφρίδια, προτρέποντας τους να απελευθερώσουν κορτιζόλη. Έτσι, το σώμα παραμένει πανέτοιμο και σε υψηλή επιφυλακή.

Μετά το φόβο έρχεται η ανακούφιση

Όταν η απειλή εξουδετερωθεί το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα δρα σαν «φρένο» στο φόβο.

Οι άνθρωποι, σε αντίθεση με τα άλλα ζώα, έχουν την ικανότητα να επεξεργάζονται το φόβο και να καταλαβαίνουν πότε απειλούνται πραγματικά και πότε όχι. Γι 'αυτό κάθε φορά που πεταγόμαστε όταν βλέπουμε μια τρομακτική ταινία, δε συνεχίζουμε να τρέχουμε και έξω από τον κιν/φο ουρλιάζοντας. Μετά την αρχική μας αντίδραση, το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα διακόπτει την πλημμύρα αδρεναλίνης και μειώνει τον καρδιακό ρυθμό στα κανονικά του επίπεδα. Ηρεμούμε και έχουμε την ικανότητα να καταλάβουμε ότι δε χρειάζεται να απαντήσουμε με «μάχη ή φυγή». Δημιουργείται μια αίσθηση εσωτερικής ανακούφισης στο σώμα, σαν να λέει ότι είμαστε καλά.

 

--

Πηγές:

  1. Charney, D. S., Grillon, C., & Bremner, J. D. (1998). Review: The neurobiological basis of anxiety and fear: Circuits, mechanisms, and neurochemical interactions (part i. The Neuroscientist, 4(1), 35-44.
  2. Miczek, K. A. (1980). The neurochemistry of defensive behavior and fear. Behavioral and Brain Sciences, 3(02), 313-314
  3. Benarroch, E. E. (1993, October). The central autonomic network: functional organization, dysfunction, and perspective. In Mayo Clinic Proceedings (Vol. 68, No. 10, pp. 988-1001). Elsevier.
    Chat Conversation End
  4. Roelofs, K., Hagenaars, M. A., & Stins, J. (2010). Facing freeze social threat induces bodily freeze in humans. Psychological Science.
  5. Adolphs, R. (2013). The biology of fear. Current Biology, 23(2), R79-R93.Roelofs, K., Hagenaars, M. A., & Stins, J. (2010). Facing freeze social threat induces bodily freeze in humans. Psychological Science.
  6. Steimer, T. (2002). The biology of fear-and anxiety-related behaviors. Dialogues in clinical neuroscience, 4, 231-250.
  7. Blanchard, D. C., & Blanchard, R. J. (1972). Innate and conditioned reactions to threat in rats with amygdaloid lesions. Journal of comparative and physiological psychology, 81(2), 281.
  8. Jansen, A. S., Van Nguyen, X., Karpitskiy, V., Mettenleiter, T. C., & Loewy, A. D. (1995). Central command neurons of the sympathetic nervous system: basis of the fight-or-flight response. Science, 270(5236), 644.
  9. Zald, D.H. (2003). The human amygdala and the emotional evaluation of sensory stimuli. Brain Research Reviews, 41, 88-123.
  10. Mobbs, D., Petrovic, P., Marchant, J. L., Hassabis, D., Weiskopf, N., Seymour, B., ... & Frith, C. D. (2007). When fear is near: threat imminence elicits prefrontal-periaqueductal gray shifts in humans. Science, 317(5841), 1079-1083.