Η πλειονότητα έχουμε μεγαλώσει τρώγοντας κρέας. Όμως ενώ μας είναι απολύτως φυσικό να φάμε κάποια ζώα, για άλλα ακόμα και η σκέψη μας προκαλεί αποστροφή ή θλίψη.

Γιατί αρρωσταίνουμε στη σκέψη να φάμε γάτα ή σκύλο, αλλά μας τρέχουν τα σάλια όταν σκεφτόμαστε παϊδάκια;Γιατί τρώμε μπέργκερ με μοσχαρίσιο μπιφτέκι αλλά όχι μπέργκερ ποντικού;Ή γιατί εξοργιζόμαστε με τη φαλαινοθηρία, ενώ συνεχίζουμε να απολαμβάνουμε ψαράκια; Έχετε αναρωτηθεί, γιατί δεν έχετε αναρωτηθεί μέχρι τώρα;

Γιατί κάποια ζώα φαίνεται να αξίζουν το ενδιαφέρον και την προσοχή μας ενώ άλλα όχι και τόσο;Έχουν και αυτά μυαλό και συναισθήματα.

Ο τρόπος που καταναλώνουμε κρέας έχει γίνει πρόβλημα. Η παραγωγή κρέατος είναι έντονη και έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Καθώς ο ανθρώπινος πληθυσμός μεγαλώνει σε μέγεθος και πλούτο, η κατανάλωση κρέατος αυξάνεται σταθερά. Σε χώρες όπου το κρέας ήταν κάποτε σπάνιο, αποτελεί πλέον το κεντρικό συστατικό πολλών πιάτων. Προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι τεράστιες καταναλωτικές ανάγκες κρέατος, η εκτροφή και η θανάτωση των ζώων γίνονται όλο και πιο απάνθρωπες.

Ωστόσο, ακόμη και αν γνωρίζουμε ότι η εργοστασιακή εκτροφή είναι σκληρή και μη βιώσιμη, πολλοί από εμάς εξακολουθούν και καταφέρνουν να απολαμβάνουν το κρέας. Το ερώτημα παραμένει: πώς το κάνουμε;

Ψυχολογική τραμπάλα

Η κατανάλωση κρέατος μας προκαλεί έντονα αμφιλεγόμενα συναισθήματα. Αυτή η προφανής αντίφαση και η ψυχολογική σύγκρουση μεταξύ των ηθικών μας πιστεύω, πως είναι λάθος να ταλαιπωρούμε και να σκοτώνουμε τα ζώα με συναισθήματα αλλά και της επιθυμίας μας να απολαύσουμε ένα γύρο σουβλάκι χωρίς ενοχές είναι γνωστή ως "παράδοξο του κρέατος".

Η κατανάλωση κρέατος έχει αρνητικές συνέπειες για τους κρεατοφάγους, επειδή έρχονται αντιμέτωποι με μια αρνητική άποψη για τον εαυτό τους: πώς μπορώ να είμαι καλός άνθρωπος αλλά να τρώω κρέας; "

Θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας

Όταν λέμε ένα πράγμα αλλά κάνουμε άλλο, ή δε μένουμε σταθεροί στις πεποιθήσεις μας, οι ψυχολόγοι το ονομάζουν γνωστική ασυμφωνία. Αυτή η ψυχολογική διαμάχη στον εγκέφαλο μας μπορεί να εκδηλωθεί ως μια σειρά από συναισθήματα, όπως ο θυμός, η ντροπή και η ενοχή.

Η θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας διατυπώθηκε το 1962 από τον Leon Festinger και αναφέρει ότι παρόλο που πιστεύουμε πως είμαστε γενικά συνεπείς στις συμπεριφορές και τις πεποιθήσεις μας, μερικές φορές παραστρατούμε. Αυτή η ασυνέπεια ονομάζεται ασυμφωνία, ενώ η συνέπεια ονομάζεται συμφωνία. H θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας συνοψίζεται ως εξής:

1. Η ύπαρξη γνωστικής ασυμφωνίας είναι ψυχολογικά δυσάρεστη και θα παρακινήσει το άτομο να προσπαθήσει να μειώσει την ασυμφωνία και να επιτύχει συμφωνία.
2. Όταν υπάρχει γνωστική ασυμφωνία, εκτός από την προσπάθεια να μειωθεί, το άτομο θα αποφύγει ενεργά καταστάσεις και πληροφορίες που πιθανώς θα αυξήσουν την ασυμφωνία.

Ένα βαρετό πείραμα

Το 1959, ο Festinger και ο συνάδελφός του James Carlsmith σχεδίασαν ένα πείραμα που δείχνει ότι συχνά ευθυγραμμίζουμε τις πεποιθήσεις μας με τη συμπεριφορά μας προκειμένου να επιτύχουμε γνωστική συμφωνία.

Οι ερευνητές του πειράματος αναρωτήθηκαν: «Πώς επηρεάζεται η προσωπική άποψη ενός ατόμου αν υποχρεωθεί να κάνει ή να πει κάτι αντίθετο με αυτή την άποψη; Το πείραμα χωριζόταν σε δύο στάδια και συμμετείχαν 71 άνδρες. Αρχικά, οι άνδρες κλήθηκαν να βάλουν 12 στρογγυλά ξύλινα καρούλια σε ένα δίσκο, να αδειάσουν το δίσκο και να τοποθετήσουν τα καρούλια πίσω στο δίσκο, επανειλημμένα, για μισή ώρα.

Στη συνέχεια δόθηκε στους συμμετέχοντες ένα ταμπλό που περιείχε 48 τετράγωνα ξυλάκια.  Τους ζητήθηκε να γυρίσουν το κάθε ξυλάκι 45 μοίρες προς τα δεξιά, έπειτα άλλες 45 μοίρες, επανειλημμένα, και πάλι για μισή ώρα. Ενώ το έκαναν αυτό, ένας ερευνητής παρακολούθησε και κρατούσε σημειώσεις. Στην πραγματικότητα, όλα αυτά που τους έβαζαν να κάνουν ήταν σκόπιμα βαρετά. Πραγματικά, πολύ βαρετά.

Ενώ οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι μετρούσαν την απόδοσής τους, στην πραγματικότητα τους ερευνητές τους ενδιέφερε αυτό που θα ακολουθούσε στη συνέχεια. Αφού τελείωσαν οι συμμετέχοντες τα βαρετά πειράματα, επέστρεψαν στην αίθουσα αναμονής όπου θα αξιολογούσαν το πείραμα. Καθώς περίμεναν στην αίθουσα, τους είπαν ότι το άτομο που καθόταν δίπλα τους ήταν ο επόμενος συμμετέχων.  Το ένα τρίτο των συμμετεχόντων(ομάδα ελέγχου) απλά περίμενε στην αίθουσα χωρίς να τους ζητηθεί τίποτα παραπάνω. Ωστόσο, στα άλλα δύο τρίτα των συμμετεχόντων, ο ερευνητής τους ζήτησε αν θα μπορούσαν να πουν ψέματα στον επόμενο συμμετέχοντα. Μάλιστα θα πληρώνονταν για το ψέμα τους. Στους μισούς είπαν ότι θα πληρώνονταν με $ 1 για το ψέμα τους και στους άλλους μισούς είπαν ότι θα πληρώνονταν 20 δολάρια για το ψέμα τους (ήταν αρκετά χρήματα στην δεκαετία του 1950). Σε αυτούς που έλεγαν ναι, ο ερευνητής έδινε ένα χαρτί με οδηγίες για το τι παρατηρήσεις θα έγραφαν σχετικά με το πείραμα: «Ήταν πολύ ευχάριστο», «Διασκέδασα πάρα πολύ», "Ήταν πολύ ενδιαφέρον",  "Ήταν συναρπαστικό".

Αυτό που ήθελαν πραγματικά να μάθουν οι ερευνητές ήταν πως θα επηρεάσει αυτό το ψέμα, και η οικονομική ανταμοιβή του, τον τρόπο που οι συμμετέχοντες θα αξιολογήσουν συνολικά το πείραμα. Αναρωτιόντουσαν αν οι συμμετέχοντες θα άρχιζαν να πιστεύουν ότι απόλαυσαν πραγματικά αυτό το βαρετό πείραμα, μόνο και μόνο επειδή έλεγαν σε κάποιον άλλο ότι ήταν διασκεδαστικό. Και πώς το οικονομικό όφελος μπορεί να επηρεάσει αυτή τη σκέψη.Ποιος νομίζετε ότι αξιολόγησε το πείραμα ως ευχάριστο;

Η ομάδα ελέγχου, που δεν τους είχε ζητηθεί να πουν ψέματα, αξιολόγησε το πείραμα ως βαρετό και είπε ότι δεν θα το ξαναέκανε. Οι συμμετέχοντες που πληρώθηκαν $20 το βαθμολόγησαν επίσης αρνητικά. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες που πληρώθηκαν $1 βαθμολόγησαν το πείραμα ως ευχάριστο και σημείωσαν ότι ήταν πιθανό να συμμετάσχουν σε παρόμοια πειράματα στο μέλλον. Τι συνέβη?

Πιθανόν το $1 δεν θεωρήθηκε τελικά από τους συμμετέχοντες ως επαρκές κίνητρο για να πουν ψέματα. Κατά συνέπεια, βίωσαν γνωστική ασυμφωνία. "Γιατί είπα ψέματα ότι ήταν ευχάριστο ενώ δεν ήταν; Σίγουρα όχι για ένα $1; "Δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες δεν μπορούσαν να γυρίσουν το χρόνο πίσω και να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, ή να μη συμμετάσχουν εξ αρχής στο πείραμα, η μόνη επιλογή που τους είχε μείνει για να ξεπεράσουν τη, ασυμφωνία ήταν να αρχίσουν να πιστεύουν ότι το πείραμα ήταν όντως ενδιαφέρον. Αυτοί που έλαβαν τα $20 δεν είχαν λόγω να το κάνουν, είχαν οικονομικό κίνητρο, οπότε δεν υπήρχε ασυμφωνία.

Μηχανισμοί ηθικής αποδέσμευσης

Κάθε φορά που εστιάζουμε τη σκέψη μας σε θέματα που προκαλούν γνωστική ασυμφωνία, οι περισσότεροι άνθρωποι είμαστε προγραμματισμένοι να χαλιναγωγούμε αυτό το αυτομαστίγωμα.

Η γνωστική ασυμφωνία μας παρακινεί να βρούμε τρόπους να μειώσουμε την ασυμφωνία. Υπάρχουν δύο τρόποι για να γίνει αυτό, μπορούμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας ή να αλλάξουμε τα πιστεύω μας.

Για όσους τρώνε κρέας ο λογικός τρόπος να σιωπήσουν τις σκέψεις τους είναι απλά να αλλάξουν τις διατροφικές τους συνήθειες και να λύσουν το πρόβλημα μια για πάντα.

Ενώ αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μια απλή αλλαγή, δεν είναι και τόσο εύκολη. Το κρέας βρίσκεται στο μενού μας εδώ και πάρα πολύ καιρό. Η κατανάλωση κρέατος είναι βαθιά ριζωμένη στις περισσότερες κουλτούρες και το καθημερινό μαγείρεμα. Συν τις άλλης, σε πολλούς ανθρώπους, απλά αρέσει η γεύση του.

Αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε μια διαφορετική προσέγγιση για να τερματίσουμε τη ψυχολογική τραμπάλα που γίνεται στο μυαλό μας. Οι άνθρωποι που βιώνουν το παράδοξο του κρέατος ξεγελούν τον εγκέφαλό τους και «ξεφεύγουν» από τη δυσφορία που δημιουργούν αυτά τα ανάμεικτα συναισθήματα επιστρατεύοντας τεχνικές ηθικής αποδέσμευσης για να ξεπεράσουν το ηθικό δίλημμα ότι είναι υπεύθυνοι για τον πόνο και το θάνατο ενός άλλου ζωντανού πλάσματος.

Οι δικαιολογίες, σε μεγάλο βαθμό, έρχονται σε δεύτερο χρόνο. Αφού έχουμε επιλέξει να το κάνουμε αρχίζουμε να δικαιολογήσουμε τον εαυτό μας ότι η συμπεριφορά μας ήταν σωστή ώστε να το κάνουμε πάλι. Αλλιώς νιώθουμε κακοί.

Αυτό αρχίζει συνήθως υπονομεύοντας την ενοχλητική και άβολη σκέψη ότι βλάπτουμε τα ζώα.

Αρνούμαστε ότι τα ζώα έχουν ηθικά χαρακτηριστικά

Ένας κοινός μηχανισμός, που μας βοηθά να επιλύσουμε το παράδοξο του κρέατος, είναι να αρνούμαστε ότι τα ζώα του αγρού σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο που κάνουν οι άνθρωποι ή ακόμα και άλλα "πιο έξυπνα" ζώα (συνήθως κατοικίδια). Όταν πιστεύουμε ότι κάτι ή κάποιος σκέφτεται και αισθάνεται, αρχίζουμε να νοιαζόμαστε και να συμμεριζόμαστε τα συναισθήματα του.

Σκεπτόμενοι τα εκτρεφόμενα ζώα ως χαζά, μειώνει την αξία τους στο μυαλό μας και τα τοποθετεί έξω από τον κύκλο της ηθικής ανησυχίας. Έτσι, ο τρόπος που μεταχειριζόμαστε μια αγελάδα ή ένα πρόβατοδεν έχει σημασία εάν είναι υπερβολικά χαζό και δε μπορεί να σκεφτεί ή να αισθανθεί.

Επιπλέον, πολλοί τοποθετούν ορισμέναζώαστα τρόφιμα με βάση την κατάταξη των ειδών. Αλλά αυτή η κατάταξη είναι κοινωνικά καθορισμένη.

Έθιμα και κοινωνικές δομές

Σε αυτή τη συνεχή προσπάθεια να μειώσουμε τη γνωστική ασυμφωνία, διαδίδουμε την ηθικά αμφισβητήσιμη συμπεριφορά σε άλλους. Διαμορφώνουμε τις κοινωνίες με τρόπο που να ελαχιστοποιείται η δυσφορία μας. Δεν θέλουμε συνεχείς υπενθυμίσεις της ασυμφωνίας μας.

Δημιουργούμε συνήθειες και κοινωνικές δομές που μας κάνουν να νιώθουμε καλύτερα. Πολλά, ίσως όλα, τα έθιμα μας είναι συνδεδεμένα με την κατανάλωση κρέατος.

Μένουμε, πολλοί μαζί, στο σκοτάδι, για να προστατέψουμε τις ευαίσθητες ταυτότητες μας, για να διατηρήσουμε την ψευδαίσθηση ότι είμαστε συνεπείς και ηθικά ευαίσθητοι άνθρωποι.

Ορισμένες κοινωνίες μπορεί επίσης να το χρησιμοποιήσουν ως μέτρο ανδροπρέπειας. Οι άντρες χορτοφάγοι συχνά θεωρούνται λιγότερο ΑΝΤΡΕΣ σε σύγκριση με τους παμφάγοντες.

Οι έννοιες «ζώο» και «κρέας» γίνονται ξεχωριστές και άσχετες

Ένας άλλος τρόπος είναι να διαχωρίζουμε συναισθηματικά το κρέας από τα ζώα. Οι άνθρωποι σπάνια απολαμβάνουν να σκέφτονται από πού προέρχεται το κρέας, να σκέφτονται ζωντανά τα ζώα ή τις διαδικασίες που περνούν για να φτάσουν στο τραπέζι τους.

Διαφήμιση και σούπερ μάρκετ

Εκτός από τις δικές μας προσπάθειες να «ξεχάσουμε» τη σχέση κρέατος και ζώων, οι διαφημίσεις και τα σούπερ μάρκετ μας διευκολύνουν.

Η όρεξη μας επηρεάζεται τόσο από το όνομα του πιάτου που τρώμε όσο και από το πώς παρουσιάζεται το κρέας. Έτσι, οι εμπορικές διαφημίσεις κρέατος γίνονται συνήθως με δύο τρόπους.

Ο πρώτος είναι να μεταμορφώνουν τα ζώα, τα οποία αγαπάμε, σε κρέατα, τα οποία τρώγονται. Το κρέας παρουσιάζεται συσκευασμένο και τεμαχισμένο, ώστε να μη θυμίζει σε τίποτα ότι προέρχεται από ένα ζωντανό ζώο. Μετατρέποντας τα ζώα σε αντικείμενα αποστασιοποιούμαστε και αποφεύγουμε το συναίσθημα της δυσφορίας που θα νιώθαμε αν γνωρίζαμε τα βάσανα πίσω από τα καταναλωτικά αγαθά, μας είναι πιο εύκολο να είμαστε σκληροί.

Ο δεύτερος έχει να κάνει με την «απομυθοποίηση», κάνοντας τα ζώα να φαίνονται πιο χαριτωμένα απ 'ό, τι είναι στην πραγματικότητα. Οι διαφημίσεις παρουσιάζουν τα ζώα με μεγάλα μάτια, μικρά, στρογγυλά χαρακτηριστικά, όπως θα τα περίμενε κανείς στα παιδικά βιβλία. Σκοπός είναι να δώσει την εντύπωση ότι αυτό το κρέας προέρχεται από χαρούμενα, φανταστικά ζώα.

Και οι δύο συμβάλλουν στην αποσύνδεση από την πραγματικότητα των σκληρών συνθηκών εκτροφής των ζώων.

Ομοίως, τα σούπερ μάρκετ μας πουλούν κρέας που δεν δε μας θυμίζει τίποτα τη ζωική του προέλευση. Μερικοί άνθρωποι αηδιάζουν όταν βλέπουν ψάρια με το κεφάλι τους πόσο μάλλον μεγαλύτερα ζώα.

Σπανίως αναζητούμε πληροφορίες για τις συνθήκες διαβίωσης των αγροτικών ζώων

Σπανίως αναζητούμε πληροφορίες για τις συνθήκες διαβίωσης και εκτροφής των αγροτικών ζώων, προτιμώντας να μεταβιβάσουμε την ευθύνη στις ανώτερες δυνάμεις.

Ενώ οι άνθρωποι μπορεί να χαίρονται να μαθαίνουν για τις γενετικές ιδιότητες των αγελάδων που δίνουν υψηλής ποιότητας κρέας, είναι απίθανο να χαρούν εξίσου αν μάθουν ότι αυτές οι ίδιες αγελάδες έχουν και μια ιδιαίτερη γενετική προδιάθεση να βιώνουν πόνο, ή ότι έχουν ιδιαίτερα καλή μνήμη.

Ακόμα και όταν μερικοί έρχονται αντιμέτωποι με αποδείξεις για την ταλαιπωρία των ζώων, αγοράζουν προϊόντα «φιλικά προς την καλή διαβίωση» για να επιβεβαιώσουν τις αυταπάτες ότι οι αγελάδες παίζουν στα πράσινα λιβάδια. Αυτή η "αντιληπτή συμπεριφορική αλλαγή" μειώνει τις ενοχές μας, επιτρέποντάς μας να νιώθουμε και ηθικοί και να τρώμε μπιφτέκια.

Σε πολλούς δυτικούς πολιτισμούς οι άνθρωποι καταναλώνουν περισσότερο κρέας από αυτό που συνιστούν οι αρχές

Όταν καταλάβουμε γιατί τρώμε κρέας το οποίο γνωρίζουμε ότι έχει εκτραφεί σε σκληρές συνθήκες, ίσως αρχίσουμε να κατανοούμε πολλές άλλες μορφές συμπεριφοράς που έρχονται σε σύγκρουση με τις βαθιά δεμένες ηθικές αρχές, όπως, γιατί η μείωση της νοημοσύνης και της ηθικής αξίας των ανθρώπων που θεωρούμε "ξένους" συχνά συνδέεται με διακρίσεις και θεωρείται ένας σημαντικός μηχανισμός που οδήγησε σε πολλές αγριότητες στην ανθρώπινη ιστορία.

Αλλά ακριβώς όπως η γνώση και η στάση απέναντι στην ανθρώπινη διάκριση έχουν αλλάξει, έτσι μπορούν και οι απόψεις μας για τη μαζική εκτροφή ζώων.

Συλλογιζόμενοι απλώς και μόνο τη μεγάλη προσπάθεια που καταβάλει ο εγκέφαλος μας για να αποφύγει τη σκέψη ότι τα ζώα ταλαιπωρούνται, υποδεικνύει ότι θα ήταν ίσως καλό να αξιολογήσουμε εκ νέου το πόσο άνετα αισθανόμαστε με το σημερινό επίπεδο κατανάλωσης.

Ίσως θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο μιλάμε για ανθρώπους, ζώα και τον πλανήτη.

--

Πηγές:

1. Buttlar, B., & Walther, E. (2018). Measuring the meat paradox: How ambivalence towards meat influences moral disengagement. Appetite, 128, 152-158.
2. Dowsett, E., Semmler, C., Bray, H., Ankeny, R. A., & Chur-Hansen, A. (2018). Neutralising the meat paradox: Cognitive dissonance, gender, and eating animals. Appetite, 123, 280-288.
3. Kunst, J. R., & Hohle, S. M. (2016). Meat eaters by dissociation: How we present, prepare and talk about meat increases willingness to eat meat by reducing empathy and disgust. Appetite, 105, 758-774.
4. Tian, Q., Hilton, D., & Becker, M. (2016). Confronting the meat paradox in different cultural contexts: Reactions among Chinese and French participants. Appetite, 96, 187-194.
5. Cooper, J. (2007). Cognitive dissonance: 50 years of a classic theory. Sage.
6. Festinger, L., & Carlsmith, J. M. (1959). Cognitive consequences of forced compliance. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 58(2), 203-210.
7. Harmon-Jones, E., Harmon-Jones, C., & Levy, N. (2015). An action-based model of cognitive-dissonance processes. Current Directions in Psychological Science, 24(3), 184-189.
8. Ruby, M. B., & Heine, S. J. (2011). Meat, morals, and masculinity. Appetite, 56(2), 447-450.
9. Bastian, B., Loughnan, S., Haslam, N., & Radke, H. R. (2012). Don’t mind meat? The denial of mind to animals used for human consumption. Personality and Social Psychology Bulletin, 38(2), 247-256.
10. Bastian, B., Costello, K., Loughnan, S., & Hodson, G. (2012). When closing the human–animal divide expands moral concern: The importance of framing. Social Psychological and Personality Science, 3(4), 421-429.
11. Bratanova, B., Loughnan, S., & Bastian, B. (2011). The effect of categorization as food on the perceived moral standing of animals. Appetite, 57(1), 193-196.
12. Briefer, E. F., Tettamanti, F., & McElligott, A. G. (2015). Emotions in goats: mapping physiological, behavioural and vocal profiles. Animal Behaviour, 99, 131-143.
13. Haslam, N., & Loughnan, S. (2014). Dehumanization and infrahumanization. Annual review of psychology, 65, 399-423.