Για τους ανθρώπους που ζουν σε πόλεις περιτριγυρισμένοι από τεχνητά φώτα, μπορεί να είναι δύσκολο να φανταστούν πόσο δραματικά μπορεί το φως του φεγγαριού να αλλάξει το νυχτερινό τοπίο. Έξω στη φύση, η παρουσία πανσέληνου ή μια νέας σελήνης (όταν το φεγγάρι φαίνεται αόρατο σε μας) επηρεάζει τη συμπεριφορά και τη φυσιολογία.
Οι προβλέψιμες αλλαγές της φωτεινότητας του φεγγαριού σε ένα σεληνιακό κύκλο, μπορούν να διαμορφώσουν την αναπαραγωγή, τη διατροφή, την επικοινωνία και άλλες πτυχές του κόσμου ενός ζώου.
Προαναγγέλλει πόσο επικίνδυνο θα είναι το βράδυ
Μερικά από τα αγαπημένα γεύματα των λιονταριών της περιοχής Σερενγκέτι της Τανζανίας είναι τα γκνου, οι ζέβρες, οι γαζέλες και τα βουβάλια. Προτιμούν να τους στήνουν ενέδρα το νύχτα, όμως, κατά τη διάρκεια των πιο σκοτεινών βραδιών του σεληνιακού μήνα, κυνηγούν με μεγαλύτερη επιτυχία.
Τα φυτοφάγα αυτά θηράματα, όμως, που θέλουν και αυτά να φάνε, φαίνεται ότι παρακολουθούν και εκείνα το φεγγάρι πριν βγουν να βοσκήσουν και σχεδιάζουν ολόκληρο το βράδυ με βάση τη φάση της σελήνης. Κάθε είδος λαμβάνει και διαφορετικά μέτρα προστασίας απέναντι στις νυχτερινές επιθέσεις λιονταριών.
Τα γκνου (Κοννοχαίτης ο ταυρίσιος), τις σκοτεινές μέρες, αποφεύγουν τα μέρη όπου μαζεύονται τα λιοντάρια, παραμένουν σε μια ασφαλή περιοχή. Όμως, καθώς οι νύχτες γίνονται φωτεινότερες τολμούν να πάνε σε επικίνδυνα μέρη όπου πιθανότατα υπάρχουν λιοντάρια.
Το πιο δύσκολο θήραμα των λιονταριών, ο Αφρικανικός βούβαλος (Syncerus caffer), με βάρος που φτάνει τα 900 κιλά, δε φάνηκε να αλλάζει και πολύ τις συνήθειες του. Απλά πηγαίνει όπου υπάρχει φαγητό. Παρόλα αυτά, όταν οι νύχτες γίνονται αρκετά σκοτεινές, τείνουν να σχηματίσουν κοπάδια, ώστε να βοσκούν με μεγαλύτερη ασφάλεια.
Σε αντίθεση, η κοινή ζέβρα (Equus quagga) και η γαζέλα Τόμσον (Eudorcas thomsonii) αντιδρούσαν πιο άμεσα στα μεταβαλλόμενα επίπεδα φωτός κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι γαζέλες ήταν πιο δραστήριες όταν το φεγγάρι ήταν ψηλά. Μερικές φορές όμως οι ζέβρες κυκλοφορούσαν και πριν ανατείλει το φεγγάρι. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να φαίνεται ριψοκίνδυνη, αλλά το τυχαίο και απρόβλεπτο μοτίβο θα μπορούσε να είναι μια στρατηγική άμυνας της ζέβρας για να μπερδεύει τα λιοντάρια.
Πυξίδα του ουρανού
Τα νυκτερινά σκαθάρια κοπριάς δε χρειάζεται καν να κοιτάξουν το φεγγάρι απευθείας. Ένα μέρος του σεληνιακού φωτός σκεδάζεται στα μόρια του αέρα της ατμόσφαιρας και πολώνεται, που σημαίνει ότι τα κύματα φωτός ταλαντώνονται στο ίδιο επίπεδο. Αυτή η σκέδαση παράγει ένα μοτίβο πολωμένου φωτός στον ουρανό, αόρατο στα ανθρώπινα μάτια.
Η ισχύς του σήματος πόλωσης στον νυχτερινό ουρανό, και αντίστοιχα το πόσο καλά προσανατολίζονται τα σκαθάρια, μεταβάλλεται από τις φάσεις της σελήνης. Όταν έχει πανσέληνο, το ποσοστό του πολωμένου φωτός στον νυχτερινό ουρανό είναι παρόμοιο με εκείνο του πολωμένου ηλιακού φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας. Καθώς το φεγγάρι γίνεται σκοτεινότερο κατά τον σεληνιακό κύκλο, το σήμα εξασθενεί. Στην ημισέληνο, τα σκαθάρια δυσκολεύονται να παραμείνουν σε πορεία. Το πολωμένο φως κατά τη διάρκεια αυτής της σεληνιακής φάσης ενδέχεται να είναι το όριο του τι μπορούν να ανιχνεύσουν. Σε αυτό το όριο, η φωτορύπανση θα μπορούσε δημιουργήσει πρόβλημα.
Μεγαλώνει, μεγαλώνει γερά ψαράκια
Στον ωκεανό, το φως του φεγγαριού βοηθά τα ψαράκια να επιβιώσουν για να μεγαλώσουν.
Οι προνύμφες του κοινού triplefin (Forsterygion lapillum), μικρά ψαράκια που κατοικούν στους ρηχούς βραχώδεις υφάλους της Νέας Ζηλανδίας, περνούν περίπου 52 ημέρες στη θάλασσα μέχρι να μεγαλώσουν αρκετά και έπειτα να επιστρέψουν στον ύφαλο.
Οι προνύμφες είναι πολύ μικροσκοπικές, οπότε είναι δύσκολο να εντοπιστούν για να παρατηρήσουμε τα πρώιμα στάδια της ζωής τους. Ευτυχώς όμως, τα ενήλικα ψαράκια φέρουν ένα αρχείο με στοιχεία της νεαρής τους ηλικία στο έσω αυτί. Αυτά είναι δομές ανθρακικού ασβεστίου που ονομάζονται ωτόλιθοι, ή πέτρες αυτιών, κάθε μέρα σχηματίζουν ένα νέο στρώμα, καταγράφοντας τα στάδια ανάπτυξης. Το πλάτος ενός στρώματος υποδεικνύει το πόσο αναπτύχθηκε εκείνη την ημέρα.
Συγκρίνοντας τους ωτόλιθους από περισσότερα από 300 triplefins ημερολογιακά και με καιρικά στοιχεία, διαπίστωσαν ότι οι προνύμφες μεγαλώνουν γρηγορότερα κατά τη διάρκεια φωτεινών, φεγγαρόλουστων βραδιών από ό, τι στις σκοτεινές νύχτες. Αν το φεγγάρι καλύπτεται από σύννεφα, δεν μεγαλώνουν τόσο πολύ.
Η επίδραση του φεγγαριού δεν είναι ασήμαντη. Έχει την ίδια αξία με την επίδραση της θερμοκρασίας του νερού που επίσης επηρεάζει την ανάπτυξη των ψαριών. Το όφελος μιας πανσέληνου σε σχέση με μια νέα σελήνη είναι παρόμοιο με αυτό της αύξησης της θερμοκρασίας του νερού κατά 1 βαθμού Κελσίου.
Ενδεχομένως, το φως του φεγγαριού επιτρέπει στις προνύμφες να βλέπουν και να κυνηγούν καλύτερα το πλαγκτόν. Επιπλέον, πιθανοί θηρευτές, όπως τα ψάρια Μυκτοφίδες, αποφεύγουν το φως γιατί κινδυνεύουν τα ίδια από μεγαλύτερα ψάρια που κυνηγούν υπό το φως. Χωρίς να έχουν το άγχος των θηρευτών, τα ψαράκια επικεντρώνονται στην αναζήτηση τροφής.
Οι νεαρές λαβρίδες (Thalassoma hardwicke) επιλέγουν να εγκατασταθούν σε έναν ύφαλο όταν έχει σκοτάδι για να μη γίνονται αντιληπτές
Όταν οι νεαρές λαβρίδες είναι έτοιμες να επιστρέψουν στον ύφαλο, το φως του φεγγαριού μπορεί να γίνει εμπόδιο. Οι περισσότερες επιστρέφουν κατά τη διάρκεια της σκοτεινής νέας σελήνης. Μάλιστα, μερικές παραμένουν στη θάλασσα περισσότερες ημέρες από το κανονικό για να αποφύγουν να επιστρέψουν στο σπίτι τους όταν έχει πανσέληνο. Αντίστοιχα, το φεγγάρι μπορεί να επηρεάσει τις προνύμφες και πολλών άλλων ειδών ιχθύων και να επηρεάσει πολλές πτυχές του κύκλου ζωής.
Διακόπτης στο ασανσέρ του ωκεανού
Το ζωοπλαγκτόν φαίνεται να έχει ένα εσωτερικό κιρκάδιο ρολόι που βασίζεται στον ήλιο για να ρυθμίζει τις καθημερινές μετακινήσεις του. Όταν ο ήλιος ανατέλλει και δύει στην Αρκτική, το ζωοπλαγκτόν βυθίζεται κάθε πρωί στο βυθό για να αποφύγει τα αρπακτικά. Κανονικά, οι μεταναστεύσεις ακολουθούν ένα 24ωρο ρυθμό, με το ζωοπλαγκτόν, συμπεριλαμβανομένου του κριλ και των κωπηπόδων, να κατεβαίνει πολλά εκατοστά έως δεκάδες μέτρα στον ωκεανό γύρω στην αυγή και γυρίζει στην επιφάνεια τη νύχτα για να βοσκήσει το φυτοπλαγκτόν.
Αν και δε το γνωρίζουν με βεβαιότητα, οι ερευνητές υποψιάζονται ότι το χειμώνα, όταν ο ήλιος απουσιάζει, ακολουθούν το σεληνιακό χρονοδιάγραμμα, για να κατευθύνουν το ανεβοκατέβασμα. Αυτό το υποψιάζονται γιατί τα κριλ και τα κωπήποδα έχουν ευαίσθητα οπτικά συστήματα που μπορούν να ανιχνεύσουν πολύ χαμηλά επίπεδα φωτός. Επιπλέον, τα χειμερινά ταξίδια διαρκούν λίγο περισσότερο, 24,8 ώρες. Αυτός ο χρόνος συμπίπτει ακριβώς με τη διάρκεια μιας σεληνιακής ημέρας, το χρόνο που χρειάζεται η σελήνη για να ανατείλει, να δύσει και να ξανανατείλει. Και για περίπου έξι ημέρες γύρω από μια πανσέληνο, το ζωοπλαγκτόν κρύβεται ακόμα πιο βαθιά, κάτω από τα 50 μέτρα περίπου.
Τα σπουργίτια τραγουδούν τα ξημερώματα
Τα καφέ σπουργίτια (Plocepasser mahali) ζουν σε οικογένειες. Όλο το χρόνο, τα μέλη της οικογένειας τραγουδούν σε χορωδία για να υπερασπιστούν την περιοχή. Αλλά την εποχή ζευγαρώματος, τα αρσενικά κάνουν σόλο καριέρα. Ξυπνούν τα ξημερώματα για να τραγουδήσουν τη δική τους μελωδία.
Όταν έχει πανσέληνο, τα αρσενικά ξεκινούν να τραγουδούν περίπου 10 λεπτά νωρίτερα κατά μέσο όρο από ό, τι όταν έχει νέα σελήνη.
Ο πρώιμος χρόνος εκκίνησης επιμηκύνει το τραγούδι των αρσενικών κατά μέσο όρο 67%, με πολλές παραλλαγές. Μερικοί αφιερώνουν λίγα λεπτά στο τραγούδι, ενώ άλλοι συνεχίζουν για 40 λεπτά έως και μια ώρα.
Το εάν το μεγαλύτερης διάρκειας τραγούδι ή το γεγονός ότι ξεκινούν νωρίτερα προσφέρει κάποιο πλεονέκτημα είναι ασαφές. Αν και τα σπουργίτια ζευγαρώνουν σε ζεύγη, δεν είναι πάντα πιστοί. Κάποιοι συνεχίζουν και μετά το σούρουπο.
Ενδεχομένως, τα θηλυκά να αξιολογούν τους πιθανούς συντρόφους από το τραγούδι τους. «Μια μεγαλύτερης διάρκειας παράσταση μπορεί να βοηθά τα θηλυκά να ξεχωρίσουν «τους άνδρες από τα αγόρια»», όπως το θέτει η οικολόγος Jenny York, η οποία έχει μελετήσει τη συμπεριφορά των καφέ σπουργιτιών στην έρημο Καλαχάρι της Νότιας Αφρικής.
Η δύναμη του φεγγαριού πάνω μας
Εφόσον το φεγγάρι επηρεάζει άλλα ζώα, γιατί όχι και τους ανθρώπους;
Κατά καιρούς έχουν διερευνηθεί πιθανές συνδέσεις του φεγγαριού στην ανθρώπινη συμπεριφορά, όμως τα στοιχεία είναι ασαφή ή αντιφατικά. Για κάθε μελέτη που βρίσκει κάτι, υπάρχει μια άλλη μελέτη που λέει ότι δεν υπάρχει σύνδεση.
Το σίγουρο είναι ότι η πανσέληνος δεν μετατρέπει τους ανθρώπους σε τριχωτούς, τρομακτικούς λυκάνθρωπους..ή μήπως το κάνει; ντουμ ντουμ ντουμ… Όχι, η απάντηση είναι όχι.
