Παράγοντες αποψίλωσης των δασών
Η αποψίλωση των δασών οφείλεται στη γεωργία, τη βόσκηση ζώων, την εξόρυξη, τις γεωτρήσεις και την αστική ανάπτυξη, σύμφωνα με έρευνες του World Resources Institute (WRI) και συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, με τη Λατινική Αμερική, τη Νοτιοανατολική Ασία και την Αφρική να παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά μόνιμης απώλειας δασών λόγω γεωργίας. Μεταξύ 2015 και 2020, οι περιοχές με τα μεγαλύτερα ετήσια ποσοστά αποψίλωσης ήταν η Αφρική (κυρίως Ανατολική και Νότια), η Νότια Αμερική και η Ασία (κυρίως Νότια και Νοτιοανατολική Ασία), σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO).
Η μετατροπή των δασών σε γεωργικές και κτηνοτροφικές εκτάσεις αποτελεί τον κύριο παράγοντα της παγκόσμιας αποψίλωσης. Η παραγωγή κρέατος αυξάνεται παγκοσμίως, γεγονός που οδηγεί σε αποψίλωση όχι μόνο για τη δημιουργία βοσκοτόπων, αλλά και για την καλλιέργεια ζωοτροφών όπως η σόγια.
Τα δάση κόβονται επίσης λόγω της εξόρυξης και της αστικής εξάπλωσης, καθώς αναπτύσσονται νέες κατοικημένες περιοχές και υποδομές για τις ανθρώπινες δραστηριότητες,
Η υλοτομία και οι δασικές πυρκαγιές προκαλούν επίσης απώλεια δασών, αν και αυτή δεν είναι πάντα μόνιμη. Οι υλοτομικές δραστηριότητες, νόμιμες ή παράνομες, ανοίγουν δρόμους που επιτρέπουν περαιτέρω αποψίλωση και εγκατάσταση ανθρώπων.
Στη Μαλαισία και την Ινδονησία, μεγάλα τμήματα δασών αποψιλώνονται για την παραγωγή φοινικέλαιου. Οι φυτείες φοινικέλαιου ευθύνονται για 7% της παγκόσμιας αποψίλωσης από το 2000 έως το 2018. Από το 1990 έως το 2005, πάνω από το μισό της επέκτασης των φυτειών ήταν προηγουμένως δασικές εκτάσεις.
Στη Νότια Αμερική, η κτηνοτροφία και οι φυτείες σόγιας είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για την καταστροφή του Αμαζονίου. Περίπου 17% του Αμαζονίου έχει καταστραφεί τα τελευταία 50 χρόνια, με τις απώλειες να αυξάνονται τα τελευταία χρόνια.
Το 2022, ο Αμαζόνιος σημείωσε ρεκόρ αποψίλωσης, με περίπου 1,98 εκατομμύρια εκτάρια δάσους να καταστρέφονται. Το 2025, η Κολομβία ανέφερε απώλεια 113.608 εκταρίων δάσους το 2024 — αύξηση 43% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Επιπτώσεις της αποψίλωσης
Η αποψίλωση καταστρέφει τα ενδιαιτήματα, προκαλώντας αλυσιδωτές επιπτώσεις στους ανθρώπους που εξαρτώνται από αυτά τα οικοσυστήματα. Το 80% των χερσαίων φυτών και ζώων της Γης ζει σε δάση, και η απώλειά τους απειλεί είδη όπως ο ουρακοτάγκος, η τίγρης της Σουμάτρας και πολλά είδη πουλιών.
Απώλεια του θόλου του δάσους που σχηματίζουν τα φυλλώματα των δέντρων προκαλεί απορρύθμιση τη θερμοκρασίας και της υγρασίας, οδηγώντας σε ακραίες θερμοκρασιακές μεταβολές, επιβλαβείς για τα φυτά και τα ζώα.
Τα δάση παρέχουν τροφή και οικονομική στήριξη στους τοπικούς πληθυσμούς που αριθμούν περίπου 5,8 δισεκατομμύρια άνθρωπους και τους προσφέρουν μη ξυλώδη δασικά προϊόντα όπως κυνήγι, μέλι, κερί, φαρμακευτικά φυτά και καυσόξυλα.
Η αποψίλωση συμβάλλει επίσης στη διάβρωση και υποβάθμιση του εδάφους, φράζει τα υδάτινα ρεύματα, προκαλεί πλημμύρες και μειώνει την αγροτική παραγωγικότητα.
Τα δέντρα απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και άλλα αέρια του θερμοκηπίου.
Οι επιπτώσεις της αποψίλωσης φτάνουν πολύ πέρα από τα τοπικά οικοσυστήματα. Για παράδειγμα, το δάσος του Αμαζονίου επηρεάζει τους περιφερειακούς και παγκόσμιους υδρολογικούς κύκλους και είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή νερού σε πόλεις της Βραζιλίας και γειτονικών χωρών.
Μία μελέτη διαπίστωσε ότι η αποψίλωση ευθύνεται για 74% της μείωσης των βροχοπτώσεων και 16,5% της αύξησης της θερμοκρασίας στον Αμαζόνιο μέσα σε 35 χρόνια.
Η διακοπή της αποψίλωσης πριν φτάσει σε κρίσιμο σημείο θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην αποφυγή των ζωονόσων. Οι ζωονόσοι δεν μπορούν να εξετάζονται μεμονωμένα καθώς αποτελούν μέρος της εύθραυστης ισορροπίας ανάμεσα στους ανθρώπους, τη φύση και τα ζώα.
Το 2014, για παράδειγμα, ο ιός Έμπολα προκάλεσε τον θάνατο περισσότερων από 11.000 ανθρώπων στη Δυτική Αφρική, όταν νυχτερίδες που τρέφονταν με φρούτα μετέδωσαν την ασθένεια σε ένα μικρό παιδί που έπαιζε κοντά σε δέντρα όπου οι νυχτερίδες είχαν καταφύγει.Μια μελέτη έδειξε ότι όταν οι νυχτερίδες δυσκολεύονται να βρουν κατάλληλο βιότοπο, μετακινούνται πιο κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς, αυξάνοντας την πιθανότητα μετάδοσης ασθενειών από τα ζώα στους ανθρώπους. Ωστόσο, όταν οι φυσικοί τους βιότοποι παραμένουν ανέπαφοι, οι νυχτερίδες αποφεύγουν την ανθρώπινη επαφή.
Επομένως μπορούμε να προβλέψουμε και να αποτρέψουμε τέτοιες μεταδόσεις παρακολουθώντας και διατηρώντας τα φυσικά ενδιαιτήματα της άγριας ζωής.
Ένα παγκόσμιο κίνημα έχει αναπτυχθεί για την καταπολέμηση της παράνομης εξόρυξης και υλοτομίας, τη διατήρηση των υφιστάμενων δασικών οικοσυστημάτων και την αποκατάσταση των χαμένων δασών μέσω αναδάσωσης ακόμη και ολοκληρωμένη αποκατάσταση οικοσυστημάτων.
