Το φτέρνισμα προκαλείται συνήθως μετά από επαφή με μολυσματικούς παράγοντες ή εισπνοή ερεθιστικών ουσιών και χημικών αναθυμιάσεων. Όμως, ένα ασυνήθιστο φαινόμενο που είναι γνωστό ως φωτικό αντανακλαστικό φτάρνισμα ή PSR (photicsneezereflex) ή σύνδρομο ACHOO (Autosomal Dominant Exciting Helio-Oftalmic Outburst) εκτιμάται ότι εμφανίζεται στο 18% - 35% του πληθυσμού και οι άνθρωποι που το έχουν έχει παρατηρηθεί ότι αν παραμείνουν σε ένα σκοτεινό χώρο για ένα μη καθορισμένο χρονικό διάστημα και έπειτα βγουν στον ήλιο ή στρέψουν το πρόσωπό τους απότομα στον ήλιο φτερνίζονται.Το φτέρνισμα μπορεί να προκληθεί όχι μόνο από το ηλιακό φως, αλλά και από το τεχνητό φωτισμό λαμπτήρων ή το φλας της κάμερας.
Ο αριθμός των επαγόμενων φτερνισμάτων είναι σταθερός από επεισόδιο σε επεισόδιο και συνήθως αριθμεί δύο ή τρία. Φαίνεται, επίσης, ότι είναι γενετικά διαμεσολαβούμενος και μπορεί να προβλεφθεί μέσα σε μια οικογένεια.
Το φαινόμενο προβλημάτιζε τους επιστήμονες εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Αν και στην στην ιατρική βιβλιογραφία αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1954, το φαινόμενο ήταν γνωστό στον Έλληνα φιλόσοφο και επιστήμονα Αριστοτέλη ήδη από τον 4ο αιώνα π.Χ. Στο βιβλίο του με τίτλο «Προβλήματα» στην ενότητα «Ὅσα περὶ μυκτῆρα», έθετε την ερώτηση: «Γιατί αν κάποιος κοιτάξει τον ήλιο μπορεί να φτέρνιστεί;» Η εξήγηση που έδωσε ο Αριστοτέλης ήταν ότι ο ήλιος αύξανε τη θερμότητα στη μύτη προκαλώντας φτέρνισμα.
Σήμερα γνωρίζουμε λίγα περισσότερα για τη βιοχημεία πίσω από το «ηλιακό φτέρνισμα». Γνωρίζουμε ότι το φως, και όχι θερμότητα είναι αυτό που διεγείρει το αντανακλαστικό φτέρνισμα.
Γνωρίζουμε επίσης ότι έχει γενετική βάση και φαίνεται ότι κληρονομείται με αυτοσωμικό επικρατή τρόπο. Αυτοσωμικό επειδή το υπεύθυνο γονίδιο βρίσκεται στο 2ο αυτοσωμικό χρωμόσωμα και «επικρατή» γιατί απαιτείται μόνο ένα αντίγραφο του γονιδίου για να εκφραστεί το χαρακτηριστικό, οπότε αν έστω και ένας γονέας έχει PSR υπάρχει μια πιθανότητα 50% να το έχει και το παιδί του.
Ακριβώς όμως πώς το έντονο φως προκαλεί φτέρνισμα σε κάποιους ανθρώπους παραμένει άγνωστο, καθώς το θέμα δεν έχει μελετηθεί καλά ή οι μελέτες που έχουν γίνει βασίστηκαν σε μικρή ομάδα συμμετεχόντων.
Το 2010, μια ομάδα γενετιστών, μελετώντας σχεδόν 10.000 γονότυπους, αναγνώρισε δύο μονονουκλεοτιδικούς πολυμορφισμούς (SNPs) που σχετίζονται με το ηλιακό φτέρνισμα.
Πολυμορφισμοί DNA είναι οι διάφορες εναλλακτικές μορφές (αλληλόμορφα) ενός χρωμοσωμικού τόπου που διαφέρουν ως προς την αλληλουχία του DNA. Η πολυμορφική θέση βρίσκεται οπουδήποτε στο γονιδίωμα και δεν αφορά μόνο γονίδια. Οι μονονουκλεοτιδικοί πολυμορφισμοί (SNPs) αφορούν μια αλλαγή σε ένα ζεύγος βάσεων. Τα SNPs είναι συνηθισμένες μεταλλάξεις που υπάρχουν φυσιολογικά στο DNA κάθε ατόμου και ευθύνονται για το 90-95% της ποικιλομορφίας του ανθρώπινου DNA. Ένα ή περισσότερα SNPs μπορούν να καθορίσουν μια σειρά από χαρακτηριστικά.
Είναι σημαντικό ότι, ένας από αυτούς βρίσκεται κοντά σε ένα γονίδιο που είναι γνωστό ότι εμπλέκεται σε επιληπτικές κρίσεις που προκαλούνται από το φως, γεγονός που αυξάνει την πιθανότητα να υπάρχει κάποιο είδος βιολογικής σύνδεσης μεταξύ των δύο συνδρόμων.
Δεν είναι ακόμα σαφές πώς οι γενετικές αλλαγές επηρεάζουν τη φυσιολογία και τελικά φτερνιζόμαστε στον ήλιο.
1η Θεωρία: Διαρροή Πληροφοριών στο τρίδυμο νεύρο
Μια ευρέως αποδεκτή θεωρία προς το παρόν εκτιμά ότι σε ορισμένα σημεία του εγκεφάλου, τα νεύρα που είναι υπεύθυνα για το φτέρνισμα είναι ανατομικά κοντά στα νεύρα που μεταφέρουν οπτικές πληροφορίες. Σύμφωνα με τη θεωρία, στους ανθρώπους με PSR υπάρχει μια «διαρροή» πληροφοριών μεταξύ του τριδύμου νεύρου, το οποίο ανιχνεύει τις αισθήσεις του προσώπου, όπως μια φαγούρα μύτη, και του οπτικού νεύρου, το οποίο συστέλλει τις κόρες των ματιών όταν εισέρχεται φως στον αμφιβληστροειδή. Επομένως, τα νεύρα που φέρουν οπτικές πληροφορίες διεγείρουν κατά λάθος τα νεύρα για το φτέρνισμα.
2η Θεωρία: Παρασυμπαθητική γενίκευση
Μια δεύτερη υπόθεση θεωρεί ότι είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ονομάζεται "παρασυμπαθητική γενίκευση". Όταν ένα ερέθισμα διεγείρει ένα τμήμα του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος του σώματος, τείνουν να ενεργοποιούνται και άλλα τμήματα του συστήματος. Όταν το έντονο φως πέσει στο μάτι, συστέλλει τις κόρες των ματιών, αυτό έμμεσα μπορεί να προκαλεί έκκριση και συμφόρηση του ρινικού βλεννογόνου, οδηγώντας σε φτέρνισμα.
Μπορεί να γίνει επικίνδυνο
Τα ηλιακό φτάρνισμα είναι μια φαινομενικά αβλαβής διαταραχή, αλλά η προσωρινή τύφλωση, τόσο από ένα έντονο φως που πέφτει στα μάτια, όσο και από το κλείσιμο των βλεφάρων κατά το φτέρνισμα, θα μπορούσε να γίνει επικίνδυνη σε ορισμένες περιπτώσεις.
Για παράδειγμα, στους οδηγούς με PSR η ξαφνική έκθεση στο φως του ήλιου κατά την έξοδο από μια σκοτεινή οδική σήραγγα επαρκούς μήκους μπορεί να προκαλέσει φτέρνισμα, αποσπώντας τη προσοχή του οδηγού.
Παλαιότερες δημοσιεύσεις που επισήμαιναν τους πιθανούς κίνδυνους του PSR στους πιλότους μαχητικών αεροσκαφών. Από μελέτες που διεξήγαγε ο στρατός συμπέρανε ότι το PSR δεν διαμεσολαβείται από συγκεκριμένα μήκη κύματος φωτός. Φαίνεται ότι διεγείρεται από αλλαγές στην ένταση του φωτός. Ευτυχώς, διαπιστώθηκε ότι ο κίνδυνος μπορεί να αποφευχθεί απλά με ένα ζευγάρι γυαλιά ηλίου.
Προσφέρει εξελικτικό πλεονέκτημα;
Αρκετοί ερευνητές έχουν αναρωτηθεί και έχουν προτείνει κάποιες θεωρίες σχετικά με το αν το «ηλιακό φτέρνισμα» προσέφερε κάποιο εξελικτικό πλεονέκτημα στους ανθρώπους που το έχουν. Γιατί εάν το σκεφτείτε, ένα κλασικό φτάρνισμα είναι μια προληπτική μέθοδος, ένα αντανακλαστικό που προστατεύει τις ρινικές διόδους και τους πνεύμονες από μολυσματικούς παράγοντες ή ερεθιστικές ουσίες, αλλά και ένας τρόπος μετάδοσης νόσων. Θα μπορούσε βέβαια να είναι απλώς μία από αυτές τις τυχαίες μεταλλάξεις που συμβαίνουν και διατηρήθηκε μέσα στο χρόνο, επειδή δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή εξελικτικά.
Τι κάνει τελικά τους ανθρώπους να φτερνίζονται στο έντονο φως;
Η αλήθεια είναι ότι ακόμα δεν ξέρουμε. Αν και υπάρχει ενδιαφέρον εδώ και χρόνια από επιστήμονες να μελετήσουν το φαινόμενο και έχουν συλλέξει αρκετές έρευνες, δε βρίσκουν χρηματοδοτήσεις για να αναλύσουν τις πληροφορίες αυτές σε βάθος, καθώς δεν θεωρείται πρόβλημα. Πολλοί ερευνητές ωστόσο θεωρούν ότι αν γνωρίζαμε ένα ή περισσότερα γονίδια του «φωτικού αντανακλαστικού φτερνίσματος», ενδεχομένως να μας βοηθούσαν να κατανοήσουμε καλύτερα άλλες αντανακλαστικές διαταραχές όπως η επιληψία. Άλλωστε, ορισμένες από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις στην ιατρική ξεκίνησαν από «απλή» επιστημονική περιέργεια.
Αν λοιπόν κάθε φορά που βγαίνετε στον ήλιο φτερνίζεστε.. μην ανησυχείτε. Αν μη τι άλλο ένα απλό φτέρνισμα είναι.. τι να πουν και οι βρικόλακες;!
--
Πηγές:
- books.google.gr
- books.google.gr
- Sedan, J. (1954). Photo-sternutatory reflex. Revue d'oto-neuro-ophtalmologie, 26(2), 123.
- Everett HC. Sneezing in response to light. Neurology. 1964;14:483–490
- Beckman, L., & Nordenson, I. (1983). Individual differences with respect to the sneezing reflex: an inherited physiological trait in man?. Human heredity, 33(6), 390-391.
- Peroutka, S. J., & Peroutka, L. A. (1984). Autosomal dominant transmission of the" photic sneeze reflex". The New England journal of medicine, 310(9), 599.
- Forrester, J. M. (1985). Sneezing on exposure to bright light as an inherited response. Human heredity, 35(2), 113-114.
- Morris 3rd, H. H. (1989). ACHOO syndrome: laboratory findings. Cleveland Clinic journal of medicine, 56(7), 743.
- Breitenbach, R. A., Swisher, P. K., Kim, M. K., & Patel, B. S. (1993). The photic sneeze reflex as a risk factor to combat pilots. Military medicine, 158(12), 806-809.
- Whitman, B. W., & Packer, R. J. (1993). The photic sneeze reflex Literature review and discussion. Neurology, 43(5), 868-868.
- Eriksson, N., Macpherson, J. M., Tung, J. Y., Hon, L. S., Naughton, B., Saxonov, S., ... & Mountain, J. (2010). Web-based, participant-driven studies yield novel genetic associations for common traits. PLoS genetics, 6(6), e1000993.
- Langer, N., Beeli, G., & Jäncke, L. (2010). When the sun prickles your nose: an EEG study identifying neural bases of photic sneezing. PloS one, 5(2), e9208.
- Dean, L. (2012). ACHOO Syndrome.
- Sevillano, C., Parafita-Fernández, A., Rodriguez-Lopez, V., Sampil, M., Moraña, N., Viso, E., & Cores, F. J. (2016). A curious fact: photic sneeze reflex. Autosomical dominant compelling helio-ophthalmic outburst syndrome. Archivos de la Sociedad Española de Oftalmología (English Edition), 91(7), 305-309.
